Viêm amidan cấp tính là tình trạng viêm nhiễm tổ chức amidan xảy ra trong thời gian ngắn. Bệnh lý này đặc trưng bởi tình trạng sốt cao, amidan sưng đỏ, cổ họng đau rát, nói giọng mũi, thở khò khè,… Điều trị bệnh chủ yếu là sử dụng thuốc và các biện pháp nâng đỡ thể trạng. 

Viêm amidan cấp là gì?

Viêm amidan cấp đề cập đến tình trạng amidan khẩu cái bị sung huyết và xuất tiết xảy ra trong thời gian ngắn. Bệnh thường gặp ở trẻ em từ 5 – 15 tuổi với tác nhân chủ yếu là virus và vi khuẩn. Thực tế, amidan là cơ quan miễn dịch, hoạt động mạnh từ 4 – 15 tuổi và suy giảm chức năng dần khi hệ miễn dịch của cơ thể đã phát triển hoàn chỉnh. Vì vậy ở độ tuổi này, amidan rất dễ bị viêm nhiễm do virus và vi khuẩn tấn công quá mức.

Mặc dù là bệnh thường gặp nhưng viêm amidan cấp rất dễ để lại biến chứng ở não, khớp và các cơ quan kế cận (vòm họng, VA, mũi, xoang, thanh quản,…) nếu không được điều trị dứt điểm. Ngoài ra, bệnh còn ảnh hưởng đến giấc ngủ, sinh hoạt, hiệu suất học tập và lao động.

Hơn nữa, do cấu tạo amidan có nhiều rãnh, hốc, khe kẽ nên bệnh có khả năng tái phát cao. Vì vậy, cần phải kết hợp song song giữa điều trị và phòng ngừa. Viêm amidan tái phát nhiều lần không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn khiến amidan phì đại, gây ra chứng ngưng thở khi ngủ, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và trí não – nhất là với trẻ nhỏ.

Dấu hiệu nhận biết bệnh viêm amidan cấp tính

Viêm amidan cấp tính có triệu chứng bùng phát đột ngột, diễn tiến nhanh trong khoảng vài ngày. Bệnh vừa gây ra triệu chứng cơ năng, toàn thân và tổn thương thực thể. Để nhận biết bệnh lý này, bệnh nhân có thể dựa vào một số triệu chứng sau:

– Triệu chứng cơ năng:

• Cổ họng khô, nóng rát – đặc biệt là hai bên họng (vị trí của amidan)
• Sau khoảng vài giờ, cổ họng đau buốt, cơn đau có mức độ nặng – nhất là khi ho và nuốt. Một số trường hợp có thể bị đau nhói lên tai
• Amidan sưng to khiến không gian trong cổ họng thu hẹp, dẫn đến một số triệu chứng khác như khàn giọng, thở khò khè, nói giọng mũi, ngủ ngáy, hôi miệng,…

– Triệu chứng thực thể:

• Quan sát khoang họng nhận thấy toàn bộ niêm mạc vùng họng có màu đỏ tươi, miệng khô, lưỡi trắng
• Đặc biệt, amidan đỏ và sưng to nhận thấy rõ. Một số trường hợp amidan sưng lớn khiến eo họng hẹp đáng kể.
• Bề mặt amidan xuất hiện các chấm mủ trắng nhưng không bám chắc, dễ chùi sạch bằng khăn
• Một số trường hợp còn gặp phải tình trạng thành sau họng xuất hiện các đốm đỏ, lớn (do tổ chức lympho hoạt động để bảo vệ cơ thể khỏi tác động của virus và vi khuẩn)

– Triệu chứng toàn thân:

• Sốt đột ngột từ 38 – 39 độ C kèm theo cảm giác rét run và ớn lạnh
• Nước tiểu ít, sẫm màu và táo bón
• Cơ thể mệt mỏi, ăn uống kém và đau đầu
• Một số trường hợp còn bị nôn mửa

Nguyên nhân, yếu tố gây viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp tính chủ yếu xảy ra do các tác nhân nhiễm trùng như virus và vi khuẩn. Các nguyên nhân gây viêm amidan cấp thường gặp:

• Virus: Thường gặp virus ho gà, sởi, virus cúm,…
• Vi khuẩn: Liên cầu khuẩn, liên cầu tan huyết nhóm A, tụ cầu, xoắn khuẩn, Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn) và một số chủng yếm khí, ái khí khác.

Mặc dù nguyên nhân trực tiếp gây ra viêm amidan cấp là virus và vi khuẩn nhưng bệnh chỉ bùng phát khi có những điều kiện thuận lợi sau:

• Tiếp xúc thân mật với người bị viêm nhiễm đường hô hấp
• Cơ địa dị ứng
• Sức đề kháng, thể trạng kém
• Thời tiết thay đổi đột ngột (tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn bùng phát mạnh)
• Sinh sống trong môi trường ô nhiễm
• Điều kiện cuộc sống thấp, vệ sinh kém
• Tính chất công việc phải tiếp xúc với hóa chất, bụi, nấm mốc,… trong thời gian dài
• Mắc các bệnh viêm nhiễm hô hấp và răng miệng mãn tính, không điều trị triệt để như viêm lợi, viêm xoang, viêm VA, sâu răng,…

Amidan là tổ chức có cấu tạo nhiều hốc, khe kẽ,… nên virus và vi khuẩn dễ trú ngụ, phát triển. Đây cũng chính là lý do khiến cho viêm amidan và viêm họng dễ tái phát hơn so với các bệnh hô hấp khác.

Viêm amidan cấp có nguy hiểm không?

Viêm amidan cấp tính là bệnh viêm đường hô hấp trên khá phổ biến. Bệnh thường thuyên giảm nhanh ngay khi được thăm khám và điều trị kịp thời. Tuy nhiên nếu không xử lý đúng cách, viêm amidan cấp có thể gây ra nhiều ảnh hưởng đối với chất lượng cuộc sống và sức khỏe.

Một số biến chứng thường gặp của bệnh viêm amidan cấp tính:

• Biến chứng cục bộ: Virus, vi khuẩn trú ngụ ở amidan có thể phát triển mạnh dẫn đến viêm tấy xung quanh amidan, sỏi amidan, loét khe amidan, viêm họng mãn tính và viêm tấy thành bên họng. Các biến chứng này tuy không quá nguy hiểm nhưng ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
• Biến chứng kế cận: Ngoài ra, tác nhân nhiễm trùng cũng có thể lây lan sang các cơ quan hô hấp kế cận và gây ra viêm nhiễm. Các biến chứng gần có thể gặp phải, bao gồm viêm hạch cổ mãn tính, viêm tai giữa, viêm xoang, viêm mũi, viêm phế quản,…
• Biến chứng xa: Trong một số ít trường hợp, virus, vi khuẩn gây nhiễm trùng amidan có thể di chuyển đến những cơ quan xa và gây ra các biến chứng như nhiễm khuẩn huyết, viêm nội tâm mạc, viêm thận và viêm khớp. Các biến chứng này có mức độ nặng, đe dọa đến sức khỏe và tính mạng nếu không được điều trị và xử lý sớm.

Ngoài những biến chứng kể trên, viêm amidan cấp còn khiến thể trạng suy giảm, cơ thể mệt mỏi, ăn uống kém, giảm hiệu suất lao động và học tập, ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng giấc ngủ.

Chẩn đoán bệnh viêm amidan cấp tính

Viêm amidan cấp gây ra các triệu chứng rất điển hình và dễ nhận biết. Tuy nhiên để tránh nhầm lẫn trong xác định bệnh, bệnh nhân cần tìm gặp bác sĩ để được chẩn đoán chính xác. Ngoài ra, chẩn đoán còn giúp phát hiện chủng vi khuẩn gây bệnh và đưa ra phương án điều trị phù hợp nhất.

Các kỹ thuật chẩn đoán bệnh viêm amidan cấp tính:

• Thăm khám lâm sàng (khai thác triệu chứng, quan sát bệnh tích, tìm yếu tố nguy cơ,…)
• Xét nghiệm máu nếu nghi ngờ viêm amidan cấp xảy ra do vi khuẩn. Trong trường hợp này, xét nghiệm máu nhận thấy số lượng bạch cầu và bạch cầu đa nhân trung tính tăng lên đáng kể.
• Phết dịch tiết ở amidan tìm sự hiện diện của vi khuẩn để làm kháng sinh đồ

Viêm amidan cấp tính có triệu chứng khá điển hình nên phần lớn đều được chẩn đoán thông qua thăm khám lâm sàng. Kỹ thuật cận lâm sàng (xét nghiệm máu) chỉ được thực hiện trong một số ít trường hợp.

Phác đồ điều trị bệnh viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp là bệnh hô hấp khá phổ biến. Điều trị bệnh chủ yếu là sử dụng thuốc và các biện pháp nâng đỡ thể trạng. Nếu điều trị tốt, bệnh có thể thuyên giảm sau 7 – 10 ngày.

1. Nguyên tắc điều trị viêm amidan cấp

Nguyên tắc điều trị bệnh viêm amidan cấp:

• Chủ yếu là sử dụng thuốc điều trị triệu chứng
• Chăm sóc nâng đỡ thể trạng
• Dùng kháng sinh khi nghi ngờ nhiễm khuẩn hoặc đã xuất hiện biến chứng

2. Xử trí ban đầu

Xử trí ban đầu với viêm amidan cấp là sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt và dùng kháng sinh nếu nghi ngờ nhiễm khuẩn. Kháng sinh được ưu tiên sử dụng là nhóm beta-lactam hoặc có thể thay thế bằng nhóm macrolid nếu bị ứng với nhóm kháng sinh trên.

Xử trí ban đầu đối với bệnh viêm amidan cấp:

• Giảm đau, hạ sốt: Ưu tiên dùng Paracetamol vì hiệu quả tốt, an toàn, ít tác dụng phụ. Liều dùng cho trẻ từ 1 – 12 tuổi: 10 – 15mg/ kg cho mỗi liều, có thể lặp lại sau 4 – 6 giờ nếu cần.
• Kháng sinh: Dùng các kháng sinh nhóm beta lactam như Cephalexin 50 – 100mg/ kg/ ngày hoặc Amoxycillin 80 – 100mg/kg/ ngày. Nếu không có đáp ứng, sử dụng Cefuroxim 20mg/ kg/ ngày hoặc Cefactor 30 – 50mg/ kg/ ngày. Trong trường hợp dị ứng với nhóm beta-lactam, sử dụng Erythromycin 30 – 50mg/ ngày, Azitromycin 10mg/kg/ ngày hoặc Clindamycin 15mg/ kg/ ngày.

3. Xử trí tiếp theo

Nếu có đáp ứng với điều trị ban đầu, nên dùng kháng sinh tiếp tục trong 7 – 10 ngày. Nếu không đáp ứng, nên điều trị theo kháng sinh đồ.

Chăm sóc, biện pháp hỗ trợ điều trị viêm amidan cấp

Viêm amidan cấp không chỉ gây ra triệu chứng tại chỗ mà còn khiến cơ thể mệt mỏi, ăn uống kém, nhức đầu,… Vì vậy ngoài các phương pháp y tế, bệnh nhân cần kết hợp với các biện pháp hỗ trợ và chăm sóc đúng cách để kiểm soát bệnh nhanh chóng.

Các biện pháp hỗ trợ điều trị viêm amidan cấp tính:

• Bổ sung nhiều nước, có thể dùng thêm nước ép rau xanh và trái cây để cung cấp thêm vitamin, khoáng chất. Uống nhiều nước giúp bù lượng chất lỏng thất thoát do nhiễm trùng, đồng thời cải thiện thể trạng và làm dịu hiện tượng sưng đỏ ở cổ họng.
• Để giảm đau khi nuốt, nên dùng các món ăn mềm, ít gia vị như cháo, súp, canh. Tránh sử dụng món ăn chiên xào, thực phẩm khô, sấy và tuyệt đối không dùng rượu bia trong thời gian điều trị viêm amidan và với các bệnh hô hấp thường gặp khác.
• Nên nghỉ ngơi ít nhất 1 – 3 ngày để thể trạng được phục hồi, tránh tình trạng mệt mỏi và suy nhược quá mức.
• Sử dụng nước muối sinh lý để làm sạch mũi hằng ngày. Biện pháp này giúp giảm lượng dịch tiết hô hấp chảy ngược xuống cổ họng kích thích hiện tượng viêm ở niêm mạc họng và amidan.
• Súc miệng với nước muối ấm 2 – 3 lần/ ngày để giảm ngứa và sưng đau cổ họng. Ngoài ra, nước muối còn có tác dụng sát trùng, ức chế virus và vi khuẩn có hại.
• Có thể dùng viên sủi C hoặc siro bổ sung kẽm để nâng đỡ thể trạng trong thời gian điều trị viêm amidan cấp.

Phòng ngừa viêm amidan cấp tính

Amidan có cấu trúc nhiều khe kẽ, rãnh và hốc nên rất dễ bị virus và vi khuẩn trú ngụ, phát triển. Nếu không có các biện pháp phòng ngừa, viêm amidan có thể tái phát nhiều lần trong năm dẫn đến viêm amidan phì đại (viêm amidan quá phát).

Vì vậy sau khi điều trị viêm amidan cấp, cần phòng ngừa bệnh tái phát bằng các biện pháp đơn giản như:

• Vệ sinh nhà cửa thường xuyên để loại bỏ bụi bẩn, nấm mốc và các yếu tố dị ứng có trong không khí.
• Giữ ấm cơ thể và mang khẩu trang thường xuyên trong giai đoạn giao mùa. Ngoài ra, nên hạn chế tiếp xúc với người bị viêm nhiễm đường hô hấp và cần vệ sinh tay bằng xà phòng sau khi tiếp xúc với vật dụng công cộng.
• Giữ vệ sinh răng miệng bằng cách đánh răng 2 lần/ ngày và dùng nước muối súc miệng thường xuyên.
• Điều trị triệt để các ổ viêm ở mô xoang, mũi, nướu, răng, thanh quản,… để hạn chế virus và vi khuẩn lây lan, phát triển mạnh gây viêm amidan và viêm họng.
• Người có cơ địa dị ứng nên tránh tiếp xúc với những yếu tố kích ứng và dị ứng như khói thuốc lá, phấn hoa, nấm mốc, mạt bụi,…
• Ăn uống điều độ và tập thể dục thường xuyên để nâng cao sức khỏe, chức năng đề kháng.

Viêm amidan cấp tính là bệnh viêm đường hô hấp trên thường gặp. Để phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh lý này, bệnh nhân cần chủ động thăm khám và điều trị theo phác đồ của bác sĩ. Tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc khiến quá trình điều trị không mang lại hiệu quả, thậm chí làm tăng nguy cơ kháng thuốc và gây khó khăn khi điều trị về sau.