Hiện nay ngoài điều trị bằng tân dược, nhiều bệnh nhân sử dụng các bài thuốc Đông y để chữa viêm amidan. Vì sử dụng hoàn toàn là thảo dược tự nhiên nên thuốc Đông y được đánh giá có độ an toàn cao, lành tính và ít gây ra tác dụng phụ khi sử dụng.

Bệnh viêm amidan theo quan niệm Đông y

Viêm amidan là tình trạng amidan bị viêm nhiễm do virus hoặc vi khuẩn. Thông thường, amidan (tổ chức lympho ở 2 bên hầu họng) có vai trò sản sinh kháng thể và bảo vệ cơ thể khỏi tác động của virus, vi khuẩn. Tuy nhiên, đứng trước sự tấn công ồ ạt của các tác nhân nhiễm trùng, amidan có thể bị sưng đỏ và phù nề. Theo Tây y, bệnh xảy ra khi virus và vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể thông qua đường mũi họng. Sau đó, trú ngụ và phát triển trong các hốc và khe kẽ của amidan.

Còn theo quan niệm Đông y, viêm amidan (chứng nhũ nga) bao gồm 2 thể là phong nhiệt nhũ nga (thể cấp tính) và hư hỏa nhũ nga (thể mãn tính). Trong đó, chứng phong nhiệt nhũ nga xảy ra do phong nhiệt, tà độc xâm nhập vào cơ thể hoặc do ăn đồ chiên xào, uống nhiều rượu bia khiến nhiệt tích ở tỳ vị, sau đó công lên trên đánh vào hầu hạch dẫn đến sưng đỏ, phù nề amidan.

Đối với chứng hư hỏa nhũ nga, căn nguyên thường do bệnh ôn nhiệt dư tà chưa dứt hoặc chứng phong nhiệt nhũ nga/ phong nhiệt hầu tý chưa được điều trị triệt để, kéo dài và tái phát nhiều lần mà gây viêm sưng amidan mãn tính, dai dẳng.

Tương tự như Tây y, Đông y cũng chia chứng nhũ nga thành nhiều thể lâm sàng dựa trên biểu hiện toàn thân, triệu chứng cơ năng và tổn thương thực thể (bệnh tích). Mỗi thể bệnh đều có đặc điểm riêng biệt nên cần áp dụng các bài thuốc có công năng, dược tính khác nhau. Nhờ vậy, thuốc Đông y có thể giải quyết triệu chứng lẫn căn nguyên của bệnh.

Một số bài thuốc Đông y chữa viêm amidan an toàn

Đông y có nhiều bài thuốc chữa viêm amidan được chia thành từng thể riêng biệt. Trước khi áp dụng bài thuốc, bệnh nhân cần xác định thể bệnh qua triệu chứng lâm sàng. Nếu dùng bài thuốc không phù hợp, quá trình điều trị có thể không mang lại hiệu quả như mong đợi.

1. Thuốc Đông y chữa viêm amidan cấp thể phong nhiệt

Theo Đông Y, chứng viêm amidan cấp thuộc phạm trù chứng “phong nhiệt nhũ nga”. Bệnh xảy ra do phong nhiệt, tà độc xâm nhập qua đường mũi, miệng sau đó đi vào phế (phổi) khiến màng cơ bị thiêu đốt và mạch lạc bị ngăn trở. Bệnh cũng có thể xảy ra do ăn quá nhiều đồ chiên xào, rượu nóng khiến tỳ vị tích nhiệt, nhiệt độc công lên trên khiến hầu họng bị sưng nóng, tổn thương mà gây ra bệnh.

Thể phong nhiệt là một trong những thể lâm sàng thường gặp của chứng viêm amidan cấp tính. Thể bệnh này điển hình bởi triệu chứng cổ họng đau nhức và rát – đặc biệt khi nuốt khiến hoạt động ăn uống bị ảnh hưởng nhiều. Toàn bộ vùng hầu họng sưng đỏ kèm theo cảm giác thiêu nóng và khô ráo. Người phát sốt, nghẹt mũi, đau đầu, sợ lạnh, rìa lưỡi đỏ, rêu trắng hơi vàng và mạch phù sác.

Đối với viêm amidan thể phong nhiệt, cần dùng bài thuốc có tác dụng sơ phong thanh nhiệt. Ngoài thuốc uống, nên dùng thêm thuốc ngậm súc họng để giảm đau nhanh và rút ngắn thời gian điều trị.

Các bài thuốc sắc chữa viêm amidan cấp thể phong nhiệt:

• Bài thuốc 1: Sử dụng bạc hà và cát cánh mỗi thứ 6g, ngưu bàng tử 12g, hoàng cầm, xuyên tiêu, mã thầy, cam thảo mỗi thứ 4g, liên kiều 20g, ngân hoa 36g. Cho dược liệu vào ấm, đổ nước vào sắc đặc. Ngày dùng đều đặn 1 thang đến khi triệu chứng thuyên giảm hẳn thì ngưng.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị cương tàm, bạc hà, sài hồ, mã thầy và thăng ma mỗi thứ 6g, cam thảo 3g, cát cánh, trần bì, huyền sâm, hoàng cầm, ngưu bàng tử và hoàng liên mỗi thứ 9g, liên kiều 12g, bản lam căn 15g. Sắc đặc lấy nước uống, ngày dùng 1 thang. Chia nước sắc thành 2 lần uống.
• Bài thuốc 3: Dùng cát căn và bản lam căn mỗi thứ 10 – 30g, xà thiệt thảo 10 – 20g, xạ can và kinh giới mỗi thứ 3 – 10g, sài hồ 6 – 10g, triết bối mẫu 3 – 12g và liên kiều 6 – 15g. Sắc lấy nước uống, chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.
• Bài thuốc 4: Chuẩn bị thiên hoa phấn, tang bì, sơn đậu căn, bạch cương tàm, xích thược, triết bối mẫu, ngưu bàng tử, bạc hà, cát cánh, kinh giới và liên kiều mỗi thứ 10g, ngân hoa và huyền sâm mỗi thứ 15g, cam thảo 6g. Sắc lấy nước uống, chia thành 4 phần uống hết trong ngày.

Ngoài thuốc uống, bệnh nhân nên dùng thêm thuốc ngậm súc họng để tăng hiệu quả điều trị:

• Chuẩn bị: Bắc sa sâm, ngân hoa và bạc hà mỗi thứ 10g, thổ phục linh và dã cúc hoa mỗi thứ 15g, sinh cam thảo 6g.
• Thực hiện: Đem sắc với 600ml nước đến khi còn 300ml thì tắt bếp. Chia nước sắc thành 4 – 6 lần súc họng hằng ngày để giảm đau rát họng.

2. Bài thuốc Đông y chữa viêm amidan cấp thể tà nhiệt truyền lý

Viêm amidan cấp thể tà nhiệt truyền lý đặc trưng bởi tình trạng vùng họng đau nhức nhiều, cơn đau lan xuống vùng xương hàm và tai, có cảm giác vướng nghẹn khi nhai nuốt. Quan sát thấy bề mặt amidan sưng đỏ, có nhiều nốt mủ màu trắng tạo thành giả mạc kèm theo ho và khàn giọng.

Bệnh còn gây ra một số triệu chứng khác như đờm đặc, hôi miệng, sốt cao, miệng khô khát, táo bón, rêu lưỡi vàng dày và chất lưỡi đỏ. So với thể phong nhiệt, viêm amidan thể tà nhiệt truyền lý có mức độ nặng hơn, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và cuộc sống của bệnh nhân.

Để giải thể bệnh này, Đông y dùng bài thuốc có tác dụng lợi yết tiêu thũng và giải độc tiết hỏa. Đối với thể tà nhiệt truyền lý, cần dùng bài thuốc súc họng tương tự như thể phong nhiệt cùng với một trong những bài thuốc uống sau:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị sơn đậu căn, huyền sâm, xích thược, xạ can và hoàng cầm mỗi thứ 12g, thổ ngưu tất và ngân hoa mỗi thứ 36g, hoàng cầm 4g và liên kiều 20g. Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn.
• Bài thuốc 2: Dùng đại thanh diệp 15g, bồ công anh 30g, cát cánh 10g, sinh địa và cam thảo mỗi thứ 6g. Sắc lấy nước uống, chia thành 2 lần uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.
• Bài thuốc 3: Chuẩn bị hoàng cầm, liên kiều, cát cánh, ngưu bàng tử, huyền minh phấn và đại hoàng mỗi thứ 10g, kim ngân hoa, huyền sâm, bồ công anh mỗi thứ 15g, hoàng liên, cam thảo và mộc thông mỗi thứ 6g. Đem sắc lấy nước uống chia thành 4 phần bằng nhau, mỗi ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 4: Dùng sơn đậu căn, thiên hoa phấn, tảo hưu, kim ngân hoa, xích thược, phòng phong, triết bối mẫu và bạch chỉ mỗi thứ 10g, cam thảo, chế một dược và chế nhũ hương mỗi thứ 3g. Cho dược liệu vào ấm, thêm nước vào sắc lấy nước uống. Chia nước sắc thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.

3. Bài thuốc Đông y chữa viêm amidan mãn tính thể phế âm khuy hư

Viêm amidan mãn tính thuộc phạm trù chứng “hư hỏa nhũ nga” xảy ra do phong nhiệt hầu tý hoặc phong nhiệt nhũ nga lâu ngày không trị dứt điểm khiến tàn nhiệt thương âm mà phát bệnh. Đặc điểm của viêm amidan mãn là triệu chứng âm ỉ, không rầm rộ như giai đoạn cấp nhưng dai dẳng và dễ tái phát.

Viêm amidan mãn tính thể phế âm khuy hư đặc trưng bởi tình trạng họng khô nóng, đau và ngứa, khi nuốt có cảm giác vướng nghẹn. Đôi khi có gây ho khan có ít dính đờm, amidan sưng to, sưng đỏ và xuất hiện các đốm mủ màu vàng nhạt trên bề mặt. Bệnh không gây sốt nhưng khiến cơ thể mệt mỏi, uể oải và ăn uống kém.

Đối với chứng hư hỏa nhũ nga thể phế âm khuy hư, Đông y dùng các loại thuốc có tác dụng tư âm giáng hỏa, dưỡng âm thanh phế và thanh lợi yết hầu để cải thiện. Bên cạnh bài thuốc uống, bệnh nhân nên súc họng bằng nước muối ấm để giảm sưng amidan và cải thiện tình trạng họng khô, đau ngứa.

Bài thuốc Đông y chữa bệnh viêm amidan mãn tính thể phế âm khuy hư:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị sinh địa, mạch đông và huyền sâm mỗi thứ 15g, bạch thược, triết bối mẫu, đan bì, sơn từ cô và thảo quả mỗi thứ 10g, bạc hà 6g. Sắc lấy nước uống, chia nước sắc thành 3 phần bằng nhau và dùng hết trong ngày.
• Bài thuốc 2: Dùng thái tử sâm, bắc sa sâm, tang bạch bì, mạch đông và huyền sâm mỗi thứ 12g, xạ can 8g. Nếu miệng hôi, gia thêm tri mẫu và thạch hộc mỗi thứ 12g. Ho khan gia thêm xuyên bối mẫu 6g, hạnh nhân 8g. Sắc lấy nước uống, ngày dùng đều đặn 1 thang.

4. Thuốc Đông y chữa viêm amidan mạn thể thận âm hư tổn

Viêm amidan thể thận âm hư tổn là thể bệnh mãn tính, tiến triển lâu ngày khiến thận âm hao tổn. Thể bệnh này đặc trưng bởi tình trạng miệng khô, họng đau, khó chịu và vướng nghẹn khi nuốt. Quan sát amidan nhận thấy niêm mạc sưng đỏ, bề mặt có mủ màu trắng hoặc vàng.

Ngoài triệu chứng tại chỗ, bệnh còn đi kèm với một số triệu chứng khác như mỏi gối, đau lưng, ù tai, đau đầu, hoa mắt, mất ngủ, lưỡi đỏ, ít rêu,… Với thể bệnh này, bệnh nhân nên dùng các bài thuốc có tác dụng tiêu viêm, thanh phế và dưỡng âm.

Một số bài thuốc chữa viêm amidan mãn tính thể thận âm hư tổn:

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị địa cốt bì, ngưu tất, huyền sâm, đan bì, hoàng bá, tri mẫu, phục linh, thạch hộc, trạch tả, sơn từ cô và sơn thù du mỗi thứ 10g, sơn dược 20g, thục địa 25g. Sắc lấy nước uống, chia nước sắc thành 3 phần bằng nhau, mỗi ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Dùng huyền sâm, thục địa mỗi thứ 12g, địa cốt bì, sơn từ cô, thảo quả, hoàng bá, đan bì và xạ can mỗi thứ 10g, ngưu tất 6g. Sắc lấy nước uống, chia thành 2 phần bằng nhau dùng hết trong ngày.

Lưu ý khi điều trị viêm amidan bằng thuốc Đông y

Chữa viêm amidan bằng thuốc Đông y là phương pháp điều trị được nhiều bệnh nhân lựa chọn bên cạnh sử dụng thuốc Tây. Phương pháp này được đánh giá cao về độ lành tính, an toàn và phù hợp với nhiều đối tượng. Tuy nhiên trước khi can thiệp điều trị viêm amidan bằng thuốc Đông y, bệnh nhân cần lưu ý một số vấn đề như:

• So với tân dược, các bài thuốc Đông y có tác dụng chậm hơn nên thường được dùng trong điều trị viêm amidan mãn tính và viêm amidan cấp có mức độ nhẹ. Trường hợp viêm amidan cấp nặng, tiến triển nhanh cần điều trị bằng Tây y để kiểm soát nhiễm khuẩn và ngăn ngừa vi khuẩn lây lan sang những cơ quan kế cận và các cơ quan xa như thận, tim, khớp,…
• Mặc dù được đánh giá có độ an toàn cao nhưng thuốc Đông y vẫn có thể gây ra tác dụng phụ khi sử dụng. Để tránh các tác dụng ngoại ý, bệnh nhân nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng.
• Nên lựa chọn bệnh viện/ phòng khám Đông y uy tín nhằm đảm bảo hiệu quả khi điều trị. Thực tế cho thấy, rất nhiều phòng khám Đông y hiện nay kinh doanh dược liệu kém chất lượng, thầy thuốc không có đủ chuyên môn và kinh nghiệm để khám chữa bệnh.
• Không tự ý phối hợp thuốc Đông y với tân dược. Tình trạng này có thể dẫn đến hiện tượng tương tác và gây ra không ít tác dụng ngoài ý muốn.
• Điều trị bằng Đông y có nhiều ưu điểm nhưng thường mất nhiều thời gian sắc và thường khó uống hơn so với thuốc Tây. Vì vậy, bệnh nhân không có nhiều thời gian nên cân nhắc trước khi áp dụng phương pháp này.
• Viêm amidan là bệnh hô hấp khá phổ biến và dễ tái phát. Vì vậy bên cạnh các phương pháp điều trị, bệnh nhân nên áp dụng đồng thời với các biện pháp phòng ngừa để hạn chế tình trạng tái đi tái lại nhiều lần.

Bài viết đã tổng hợp một số bài thuốc chữa viêm amidan bằng Đông y công hiệu và an toàn. Nếu có ý định sử dụng, bệnh nhân nên tham khảo ý kiến thầy thuốc để được tư vấn bài thuốc phù hợp với thể bệnh. Mặt khác, cần chú ý vệ sinh răng miệng, nghỉ ngơi và ăn uống điều độ để nâng đỡ thể trạng.